Polskie kolekcjonerstwo numizmatyczne ma swoje korzenie w XV wieku, kiedy to pojawiły się pierwsze zbiory prywatne. Jednak największy rozwój tej pasji nastąpił w ostatnich wiekach, kiedy to zebrano kolekcje liczące nawet kilkanaście tysięcy monet. Do grona najsłynniejszych kolekcjonerów należeli m.in. przedstawiciele rodu Potockich, hrabia Emeryk Hutten-Czapski, hrabia Sobański, Henry Karolkiewicz czy Anthony Taraszka. Dziś monety pochodzące z ich zbiorów są obiektem westchnień i pożądania kolekcjonerów z całego świata, ale szczególnie w Polsce, kiedy to oryginalna karteczka z informacją o proweniencji potrafi podnieść cenę kilkukrotnie.

Pierwsze kolekcje i królewskie zamiłowanie do numizmatyki w Polsce

Zachowane zapiski historyczne wskazują, że już w XV wieku w Polsce istniały pierwsze prywatne zbiory numizmatyczne. Choć szczegóły dotyczące tych kolekcji nie są znane, pasja kolekcjonerska w kolejnych wiekach rozwijała się również na królewskich dworach. Swoje zbiory tworzyli m.in. Jan III Sobieski, August II Mocny i August III Sas. Największą monarszą kolekcję stworzył jednak ostatni król Polski Stanisław August Poniatowski, który zgromadził kilka tysięcy polskich numizmatów.

Moneta z MOTYLEM czyli jak Król August chciał oczarować hrabinę?

Kolekcja Potockich – znak Pilawy w świecie numizmatyki

Monety zbierali nie tylko królowie, ale również arystokracja. Jednym z najbardziej znanych rodów kolekcjonerskich byli Potoccy herbu Pilawa. Zbiór numizmatyczny tej rodziny zapoczątkował hrabia Wincenty Potocki w XVIII wieku, a rozwinął go jego syn Franciszek, którego kolekcja uchodziła za jedną z najlepszych swoich czasów. Kolejne pokolenia, w tym hrabia Andrzej Potocki, rozbudowywały zbiór, aż osiągnął on liczbę ponad 13 tysięcy egzemplarzy w tym 860 złotych monet (m.in. wielodukatówki jak legendarne 50 dukatów z 1621 roku). Rodzina Potockich herbu Pilawa odegrała kluczową rolę w rozwoju polskiej numizmatyki.

Jan II Kazimierz. Talar koronny 1651, Wschowa, z kolekcji Potockich

Wyjątkowej rzadkości moneta, jedyny egzemplarz dostępny na rynku numizmatycznym.

W czasie II wojny światowej monety ukryto w krakowskiej kamienicy „Pod Baranami”, ale odkryli je Niemcy i wywieźli na Dolny Śląsk. Po wojnie kolekcję przejęto i ostatecznie trafiła do Muzeum Narodowego w Warszawie. Do dziś niektóre egzemplarze Potockich można rozpoznać po charakterystycznym znaku – herbie Pilawa wybitym na monetach.

Wyjątkowe pochodzenie tych monet sprawia, że ich wartość na rynku kolekcjonerskim jest niezwykle wysoka. Trzeba jednak zachować ostrożność, ponieważ w ostatnich latach pojawiło się wiele monet z współczesnymi, fałszywie naniesionymi puncami, mającymi sztucznie podnieść ich cenę.

Emeryk Hutten-Czapski – pasja uwieczniona w muzeum

Hrabia Emeryk Hutten-Czapski, znany miłośnik sztuki i numizmatyki, stworzył jedną z najbardziej imponujących kolekcji polskich monet. Przez dekady zebrał ponad 11 tysięcy numizmatów, w tym unikalne egzemplarze, takie jak 50 dukatów z 1621 roku, denar Bolesława Chrobrego czy złoty floren Władysława Łokietka (moneta do dziś budząca kontrowersje w ocenie oryginalności). Dzięki swoim kontaktom i możliwościom finansowym nabywał całe kolekcje, a także sam katalogował swoje zbiory w pięciotomowym opracowaniu, które ilustrowała jego żona Elżbieta.

Podobnie jak rodzinka Potocckich, hrabia oznaczał monety ze swojej kolekcji, nanosząc na nie niewielką puncę w kształcie litery „C” z wpisanym herbem Leliwa.

Hrabia zadbał o publiczną dostępność swoich zbiorów, nabywając w Krakowie pałacyk, który przekształcił w muzeum. Choć sam nie doczekał otwarcia tej instytucji, jego bliscy dokończyli dzieło, a Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego działa do dziś jako oddział Muzeum Narodowego w Krakowie. Dziś zbiory można oglądać w Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego, oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie.

Nie wszystkie monety oznaczone puncą hrabiego Hutten-Czapskiego trafiły do muzeum. W trakcie budowania swojej kolekcji hrabia sprzedawał dublety (powtarzające się egzemplarze) oraz wymieniał egzemplarze w gorszym stanie na lepsze. Dlatego też dziś na rynku kolekcjonerskim można znaleźć monety z charakterystycznym znakiem jego kolekcji – jednak takie numizmaty występująca niezwykle rzadko.

Obecnie część eksponatów można zobaczyć online na stronie MNK: https://zbiory.mnk.pl/pl/strona-glowna

Kazimierz hr. Sobański – Kolekcjoner, który ocalił polskie dziedzictwo numizmatyczne

Kazimierz hr. Sobański urodził się w 1859 roku w rodzinie o silnych tradycjach filantropijnych i kulturalnych. Była to postać niezwykle ważna w historii polskiego kolekcjonerstwa i numizmatyki. Dzięki jego pasji i hojności, możemy dziś podziwiać niezwykłe monety i medale, które dokumentują bogate dzieje Polski. Jego kolekcja, licząca blisko 9000 egzemplarzy, stała się fundamentem Gabinetu Monet i Medali w Muzeum Narodowym w Warszawie.

Kazimierz Sobański gromadził monety z niezwykłą starannością. Kupował całe kolekcje i pojedyncze egzemplarze, a wiele rzadkich okazów zdobywał na aukcjach w Polsce i za granicą.
Sobański, oprócz kolekcjonerstwa, aktywnie angażował się w działalność społeczną. Jego życie zakończyło się w 1909 roku, a w testamencie przekazał swoją kolekcję warszawskiemu Muzeum Miejskiemu. Przekazana w 1921 roku kolekcja liczyła 8822 pozycje, w tym aż 395 złotych monet. Była to jedna z najważniejszych darowizn w historii polskiego muzealnictwa.

W czasie II wojny światowej kolekcja została wywieziona przez Niemców, a jej część niestety zaginęła. Jednak dzięki badaniom numizmatyków, w tym Macieja Widawskiego, udało się zrekonstruować jej część i przypisać do niej niektóre eksponaty przechowywane w Muzeum Narodowym.

Wśród unikatów kolekcji Sobańskiego znajdują się prawdziwe perełki numizmatyki, takie jak dwudukat Zygmunta Starego z 1528 roku, próbny talar koronny Jana Kazimierza z 1661 roku. Każda z tych monet opowiada własną historię i świadczy o bogactwie kultury oraz dziejów Rzeczypospolitej.

Dziś, dzięki Fundacji im. Feliksa hr. Sobańskiego, kolekcja Sobańskiego zyskuje nowe życie. Trwają przygotowania do reaktywacji Gabinetu Monet i Medali w Muzeum Narodowym w Warszawie. Nowa ekspozycja ma być hołdem dla kolekcjonera, który poświęcił swoje życie na ochronę polskiego dziedzictwa.
Historia Kazimierza hr. Sobańskiego to opowieść o pasji, która przetrwała wieki i wojny, dając nam wszystkim możliwość obcowania z materialnym świadectwem naszej historii.

Henry V. Karolkiewicz – polski kolekcjoner na obczyźnie

Henryk Karolkiewicz, urodzony w USA syn polskich emigrantów, przez ponad 40 lat kolekcjonował polskie i związane z Polską monety i medale, tworząc największy prywatny zbiór numizmatyczny swojego czasu. W jego kolekcji znajdowały się takie skarby jak pierwszy polski talar z 1533 r., grosz krakowski Kazimierza Wielkiego czy złota 50-dukatówka Zygmunta III Wazy, pełna medalowa suita królewska oraz wiele unikalnych monet i medali wybitych w złocie, srebrze i miedzi.

Najrzadsza i najdroższa polska moneta sprzedana na naszej aukcji: Zygmunt III Waza. 50 dukatów z 1621 roku
“Oszałamiająca cena za polską monetę. To absolutny aukcyjny rekord, za monetę wybitą w mennicy koronnej w Bydgoszczy zapłacono 3,24 mln zł na aukcji Michała Niemczyka w Warszawie”

W 2000 roku Karolkiewicz zdecydował się sprzedać całą kolekcję podczas aukcji w Nowym Jorku. Katalog z tej aukcji do dziś jest cenionym źródłem wiedzy o polskich monetach.

Była to najbardziej znacząca, największa kolekcja polskich monet sprzedawana po II wojnie. Monety z tej aukcji do dnia dzisiejszego sprzedawane są na aukcjach całego świata i zawsze budzą wielkie zainteresowanie kolekcjonerów, a monety i medale z jego kolekcji dzięki udokumentowanej proweniencji, osiągają dziś na rynku wyjątkowo wysokie ceny.

Anthony Taraszka – polska numizmatyka w amerykańskim wydaniu

Anthony Taraszka to wybitny amerykański kolekcjoner polskiego pochodzenia, badacz i pasjonat polskiej numizmatyki. Jego nazwisko jest szczególnie kojarzone z monetami amerykańskimi, na które poświęcił dziesięciolecia swojego życia. Jednak dla nas to właśnie polska kolekcja stanowiła największy skarb polskiej historii. Jego kolekcja uważana jest za jedną z najbardziej kompletnych i znaczących w tej dziedzinie, a jego badania oraz publikacje przyczyniły się do popularyzacji polskiej numizmatyki na świecie.

Michał Niemczyk i Anthony Taraszka na targach w USA

Kolekcja Taraszki koncentruje się na monetach emitowanych w XI-XX wieku. Znajdujące się w niej unikatowe egzemplarze, które są nie tylko były rzadkie, ale również ważne historycznie i artystycznie. Szczególną uwagę poświęcił monetom złotym oraz wysokonominałowym, takim jak dukaty czy talary. Wiele z tych monet wyróżniało się wyjątkowym stanem zachowania.

Przykład wielkiej potęgi polskiego narodu za czasów panowania dynastii Wazów i ozdoba prywatnej kolekcji Anthonego Taraszki. Jeden z najrzadszych dostępnych portugałów koronnych na rynku, na świecie znane są tylko dwa egzemplarze. Moneta ta wagi 10 dukatów pochodząca z mennicy w Malborku osiągnęła cenę ponad 1,5 mln złotych na aukcji kolekcji Taraszki - Michał Niemczyk

W 2021 roku Anthony Taraszka zdecydował się na sprzedaż swojej kolekcji w USA. Aukcja była wielkim wydarzeniem w świecie numizmatyki, a oferowane monety osiągnęły rekordowe ceny. W katalogu aukcyjnym, znalazły się takie rzadkości jak dukaty Zygmunta Starego, unikalna 10 dukatówka malborska, talar wileński jak również jedyne znane na rynku złote monety próbne wybite w II RP. W sumie kolekcja przyniosła na aukcji ponad 16.000.000 złotych!

Kolekcja Anthony’ego Taraszki przyczyniła się do popularyzacji polskich monet na rynkach międzynarodowych oraz wśród kolekcjonerów z Polski. Jego kolekcja jest do dziś cenione za niezwykłą precyzję, głębię i pasję, z jaką zostały dobrane numizmaty.

Polska historia numizmatyki to fascynująca podróż przez wieki – od królewskich zbiorów, przez arystokratyczne pasje, po współczesne kolekcje budowane za granicą.

Chociaż wiele z wymienionych zbiorów uległo rozproszeniu, ich znaczenie dla polskiego kolekcjonerstwa pozostaje ogromne. Numizmaty pochodzące z tych kolekcji są nie tylko świadectwem historii, ale także inspiracją dla kolejnych pokoleń pasjonatów numizmatyki.

Każda moneta niesie ze sobą cząstkę historii, która czeka, by ją odkryć! - Michał Niemczyk