W dzisiejszej publikacji podejmę próbę nigdy wcześniej nie opisanego powiązania portretów z ordynacjami menniczymi obniżającymi próbę srebra we wszystkich rocznikach ortów gdańskich od 1609 do 1626r.

Orty gdańskie Zygmunta III Wazy to cztery podstawowe portrety, które są dokładnie powiązane ze zmianą próby srebra i datą ordynacji. To twierdzenie potwierdzają badania i artykuł z Katalogu Ortów Gdańskich wyd. 2020. Nikt nigdy wcześniej nie zwrócił na to uwagi ani tego nie opisał, pomimo bardzo logicznego podejścia do tematu w mennicy gdańskiej. Gdyż jak inaczej odróżnić monetę ponad wartościową w czasach kiedy wartość nominału spada?

Pierwsza emisja ortów jeżeli nie była wymysłem fałszerzy XIX w. była wybita w 1608r. w mennicy gdańskiej, najprawdopodobniej jako emisja próbna, czego na dzień dzisiejszy nikt nie jest w stanie ustalić gdyż wszystkie trzy pokazywane przez nas w katalogu egzemplarze pochodzą z tego samego stempla, dwa znajdują się w kolekcjach prywatnych a jeden jak wiemy w Muzeum Narodowym w Warszawie. Ten pochodzi kolekcji Sobańskiego tworzonej w drugiej połowie XIX w. do początków XX w. Kolekcja ta trafiła w 1921 r. do obecnego Muzeum Narodowego. Kolejne portrety są dokładnie powiązane ze zmianami ordynacji. Portrety i daty ordynacji przedstawiam poniżej.

Pierwszy wzór portretu dla ortów z lat 1609 -1615 wg. ordynacji z 1609 r., jest to 14 łutowa próba srebra (875).

Drugi wzór portretu dla ortów z lat 1615-1616 wg. ordynacji z 1615 r., jest wykonany z 13 ½ łutowej próby srebra (843,75).

Trzeci wzór portretu dla ortów z lat 1616-1621 wg. ordynacji z 1616 r., jest wykonany z 13 łutowej próby srebra (812,5).

Ostatni czwarty portret z 1623 podzielony jest na portret bez 16 na awersie i z nominałem 16 na awersie. Pierwsza ordynacja o obniżeniu próby srebra do 11 łutów była wydana w 1621r. i dotyczyła mennicy w Bydgoszczy. W 1621r. w mennicy w Gdańsku nie nastąpiła zmiana portretu. Rok 1622 był rokiem w którym nie wybijano ortów gdańskich. Zaczęto je ponownie wybijać po przygotowaniu stempli z nowym portretem w 1623 wg. ordynacji z 1621 tylko dla mennicy w Bydgoszczy o próbie 11 łutowej. 13.III.1623 wydano kolejną ordynację o próbach srebra dla poszczególnych nominałów, w tej ordynacji uwzględniono mennicę gdańską dla ortów gdańskich pozostawiając próbę 11 łutową i od tej ordynacji pojawia się portret z nominałem 16. Zrównujący orty gdańskie z ortami z Bydgoszczy o wartości 16 gr., która to wartość pozostała w ortach gdańskich do końca emisji w 1626r.

Myślę, że powyższe dowody zakończą wiekowe rozważania nad podziałem kolekcjonerów uważających że 16 są to dwie pierwsze cyfry daty i kolekcjonerów mających zdanie o 16-ce jako wartości groszowej ortów gdańskich. Tak jest to wartość 16 groszy.

Wojciech Wiącek

Ordynacje Mennicze wg. książki ZBIGNIEWA ŻABIŃSKIEGO wydanej w 1981r., przez OSSOLINEUM ‘’SYSTEMY PIENIĘŻNE NA ZIEMIACH POLSKICH‘’ Polska Akademia Nauk Oddział w Krakowie. Prace Komisji Archeologicznej nr. 20.